ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΜΑΘΥΝ ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ;

Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες μπορούν να μάθουν ξένες γλώσσες; Μπορούν! Συχνά μάλιστα μαθαίνουν ευκολότερα τα αγγλικά από ότι τα ελληνικά, επειδή για παράδειγμα τα αγγλικά δεν χρειάζονται τόνους ούτε έχουν 5 διαφορετικά "ι"...! Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν έχουν δυσκολίες. Οι κυριότερες είναι: 

 

Στη γραφή

- σύγχυση γραμμάτων που μοιάζουν οπτικά b-d, p-d, m-n, p-q

- σύγχιση γραμμάτων που μοιάζουν ακουστικά π.χ. p-b, d-b, d-t, g-j

- παραποίηση λέξεων που μοιάζουν

- μετατόπιση συλλαβών 

- αντικαθιστούν γράμματα που μοιάζουν ακουστικά

- γράφουν μόνο τα γράμματα που ακούνε σε μια λέξη

- δυσκολεύονται στη δομή προτάσεων

- μεγάλη δυσκολία στους χρόνους των ρημάτων

- μεγάλη δυσκολία στην εκμάθηση των ανώμαλων ρημάτων (αυτά εξάλλου είναι δύσκολα και για τους μαθητές χωρίς μαθησιακές δυσκολίες!)

 

Στην ανάγνωση

- διαβάζουν σαν....ρομπότ!

- αντικαθιστούν λέξεις με παρόμοιες

- χάνουν τη σειρά στο κείμενο

- δεν κατανοούν όσα διαβάζουν

 

Μερικές συμβουλές για την εκμάθηση ξένων γλωσσών:

* Χρησιμοποιήστε την πολυαισθητηριακή μέθοδο που συνδυάζει ήχους, εικόνες.

Για παράδειγμα χρησιμοποιήστε εικόνες για εκμάθηση λεξιλογίου.

* Χρησιμοποιήστε διαφορετικά χρώματα για να ξεχωρίσετε γράμματα ή συλλαβές που μπερδεύουν συχνά. 

* Φτιάξτε λίστες με τα πιο συχνά ρήματα και επίθετα.

* Οργανώστε τα ανώμαλα ρήματα ανάλογα με την κατάληξη που παίρνουν

* Τονίστε το τμήμα των λέξεων που πρέπει να προσέξουν τα παιδιά, αυτό δηλαδή που συχνά συγχέουν στον προφορικό λόγο.  

* Μάθετε τους τραγούδια! Τα παιδιά συνήθως ακούνε ξένη μουσική. Δώστε τους να διαβάσουν και να μάθουν κάποια γνωστά και όμορφα αγγλικά τραγούδια.

* Να είστε υπομονετικοί και να τους δίνετε το απαραίτητο χρονικό περιθώριο για τις ασκήσεις

* Μην φορτώνεται τα παιδιά με πολλές ασκήσεις για το σπίτι

 

Στάδια ανάπτυξης λόγου

H ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας σε κάθε παιδί είναι διαφορετική και αποτελεί μια πολύπλοκη διαδικασία. Τα παρακάτω στοιχεία παρουσιάζουν τα γενικά στάδια ανάπτυξης της ομιλίας του παιδιού.

0-6 Μηνών

• Παράγει ήχους ευχαρίστησης.
• Αντιδρά στους ήχους και γυρίζει το κεφάλι του.
• Ανάλογα με τις ανάγκες του, χρησιμοποιεί διαφορετικό κλάμα.
• Αναγνωρίζει φωνές και γελάει όταν του μιλάνε.
• Μιμείται ήχους.
• Η φωνή του παρουσιάζει ποικιλία στην ηχηρότητα και τον τόνο.
• Χρησιμοποιεί χειρονομίες για να υποδείξει αυτό που θέλει.

7-12 Μηνών

• Καταλαβαίνει το «όχι» και το «ναι».
• Ανταποκρίνεται στο όνομά του.
• Μιμείται περισσότερους ήχους.
• Εμφάνιση πρώτων «λέξεων», βάβισμα.
• Έντονα στοιχεία προσωδίας και επιτονισμού.
• Ακούει όταν του μιλάνε.
• Σιγά - σιγά αρχίζει να αλλάζει το βάβισμα και χρησιμοποιεί σκόπιμα την ομιλία.
• Έχει εκφραστικό λεξιλόγιο 1-3 λέξεις.
• Χρησιμοποιεί κυρίως ουσιαστικά.
• Καταλαβαίνει τις απλές εντολές.

13-18 Μηνών

• Η ομιλία του είναι σχεδόν ακατάληπτη.
• Ηχολαλεί.
• Ακολουθεί απλές εντολές.
• Παράγει κάποια σύμφωνα.
• Εκφραστικό λεξιλόγιο 3 – 25 λέξεις ή και περισσότερες.
• Χρησιμοποιεί παράλληλα χειρονομίες και φώνηση.
  

19–24 Μηνών

• Η ομιλία του γίνεται κατανοητή και αρχίζει να μοιάζει (σταδιακά) με την ομιλία των ενηλίκων.
• Εκφραστικό λεξιλόγιο 50 – 100 λέξεις ή και περισσότερες.
• Αντιληπτικό λεξιλόγιο πάνω από 300 λέξεις.
• Αρχίζει να χρησιμοποιεί προτάσεις με ουσιαστικά και ρήματα.
• Χρησιμοποιεί προσωπικές αντωνυμίες (εγώ, εσύ, αυτός).
• Απαντά στη ερώτηση «τι είναι αυτό».
• Ακούει ιστορίες.
• Ονομάζει πέντε μέρη του σώματος και κάποια οικεία αντικείμενα.
• Καταλαβαίνει και ακολουθεί εντολές με δυο μέρη.
  

2–3 Ετών

• Η ομιλία του είναι περισσότερο κατανοητή από τους ξένους.
• Κατανοεί τις έννοιες «όλα» και «πολλά».
• Ζητά τα αντικείμενα με το όνομά τους.
• Προσδιορίζει διάφορα μέρη του σώματος.
• Εκφράζει την ανάγκη του να πάει τουαλέτα.
• Απαντά σε απλές ερωτήσεις.
• Ακούει ιστορίες και τραγούδια.
• Χρησιμοποιεί προτάσεις με 3 – 4 λέξεις.
• Κάνει ερωτήσεις χρησιμοποιώντας δυο λέξεις.
• Χρησιμοποιεί μερικούς γραμματικούς χρόνους, προθέσεις, άρθρα και αφηρημένες έννοιες.
• Καταλαβαίνει τις έννοιες ποιος, γιατί, πόσα είναι.
• Αντιλαμβάνεται 500 – 900 λέξεις.
• Εκφραστικό λεξιλόγιο 50 -250 λέξεις ή περισσότερες.
• Μιλάει δυνατά.
• Κάνει γραμματικά και συντακτικά λάθη.
• Παραλείπει ή αντικαθιστά κάποια φωνήματα όταν μιλάει.

3–4 Ετών

• Ακολουθεί σύνθετες εντολές (2 – 3 μέρη).
• Καταλαβαίνει αντίθετες έννοιες (πάνω – κάτω, μεγάλο – μικρό).
• Απαντά και κάνει απλές ερωτήσεις.
• Εκφράζει συναισθήματα.
• Χρησιμοποιεί προτάσεις με 4 - 6 λέξεις.
• Καταλαβαίνει 1200 – 2000 λέξεις.
• Καταληπτότητα ομιλίας 80%.
• Εκφραστικό λεξιλόγιο 800 – 1500 λέξεις.
• Βελτιώνει τα γραμματικά και συντακτικά λάθη.
• Ψιθυρίζει
• Χρησιμοποιεί σωστά τον πληθυντικό αριθμό, αντωνυμίες, χρόνους ρημάτων.
• Αντιλαμβάνεται τις έννοιες παρελθόν και μέλλον.
• Συμμετέχει σε συζητήσεις.

4-5 Ετών

• Καταλαβαίνει τους αριθμούς, μέχρι το 3.
• Αναγνωρίζει μέχρι 3 βασικά χρώματα.
• Καταλαβαίνει τις έννοιες του χώρου.
• Καταλαβαίνει πάνω από 2.800 λέξεις.
• Εκφραστικό λεξιλόγιο 900 – 2000 λέξεις.
• Χρησιμοποιεί σύνθετες προτάσεις (4 – 8 λέξεις).
• Σωστή χρήση γραμματικής.
• Ακούει μια ιστορία και απαντά σε ερωτήσεις.
• Περιγράφει τη μέρα του στο σχολείο κ.α.
• Αναμεταδίδει ακριβώς μια ιστορία.
• Δίνει σύνθετες απαντήσεις.
• Γνωρίζει τη χρήση αντικειμένων.

5–6 Ετών

• Γνωρίζει και ονομάζει 6 χρώματα.
• Ονομάζει 3 σχήματα.
• Καταλαβαίνει περίπου 12.000 λέξεις.
• Αυξάνει συνεχώς το λεξιλόγιό του.
• Συμμετέχει σε διαλόγους.
• Μετράει αυτοματοποιημένα μέχρι το 30.
• Συμμετέχει σε ομαδικά παιχνίδια και ακολουθεί τις οδηγίες.
• Σύνθετες εντολές (3 μέρη).
• Ονομάζει τις μέρες της εβδομάδας, αντίθετες έννοιες.
• Χρησιμοποιεί κλίσεις και χρόνους ρημάτων (αόριστος, μέλλοντας).
• Αντικαθιστά ελάχιστα φωνήματα.
• Γραμματικά πλήρης προτάσεις.
• Επικοινωνεί εύκολα με παιδιά της ηλικίας του και με ενήλικες.

Να κάνει το παιδί μου λογοθεραπεία? Μα δεν έχει και τίποτα! Θα του περάσει μεγαλώνοντας..!

… και ο μεγάλος του αδερφός άργησε να μιλήσει και τώρα δες τον! Μια χαρά! …

… και εγώ όταν ήμουν μικρή δεν έλεγα το ΄΄ξ΄΄ εντάξει με κορόιδευαν λίγο τα παιδιά αλλά τι έπαθα? …

… έτσι ήταν και ο μπαμπάς του (μπαίνει στη συζήτηση και η γιαγιά) κοντά στα 5 μίλησε! …

… μην το πας το παιδί σε γιατρούς, μικρό είναι θα περάσει από μόνο του! …

… κάποιες φορές δεν καταλαβαίνουμε τι λέει αλλά κοίτα το! Είναι πανέξυπνο! …

… α! τον Γιωργάκη τον καταλαβαίνουμε μόνο εμείς! …

… γιατί εμείς που δεν είχαμε λογοθεραπευτές πάθαμε κάτι? …

… όλα τα παιδιά όταν είναι μικρά δε μιλάνε καθαρά! Ε, ο δικός μας τώρα είναι 6 άσε να μεγαλώσει λίγο και βλέπουμε! …

… μικρό είναι ακόμα, άστο! …

… είναι πολύ ακριβές οι λογοθεραπείες δε μπορούμε να ανταπεξέλθουμε… (τα ταμεία χορηγούν όλο το ποσό μηνιαίως αλλά ακόμα και για τους ανασφάλιστους γονείς πάντα υπάρχει μια πιο οικονομική λύση σε συνεννόηση με τον εκάστοτε θεραπευτή)

… τώρα πλησιάζει καλοκαίρι δεν έχει μυαλό για διαβάσματα και δε θα αποδώσει, άστο και από χειμώνα! …

… τώρα ξεκινούν τα σχολεία δε μπορώ να του φορτώσω και άλλο το πρόγραμμα με λογοθεραπείες δε θα διαβάζει μετά! …

… και κάθε πότε θα κάνουμε λογοθεραπεία? 2 φορές την εβδομάδα? Μα τα απογεύματα έχει μπαλέτο/μπάσκετ/ποδόσφαιρο/ζωγραφική δε μπορώ να του τα στερήσω! …

… ντρέπεται για αυτό δε μιλά ακόμα! …

Και πόσα ακόμα παραδείγματα υπάρχουν…

Είναι φυσικό και λογικό στη μεγαλύτερη πλειοψηφία τους τα παιδιά να μην έχουν καθαρή ομιλία, ωστόσο μεγαλώνοντας το παιδί και ξεπερνώντας τα 4-5 έτη αν εξακολουθούν να το καταλαβαίνουν μόνο οι γονείς όταν μιλά, ίσως λιγάκι και η δασκάλα πρέπει να αρχίσει να μας προβληματίζει σοβαρά.

Αφήνοντας το παιδί να παλέψει μόνο του με τις δυσκολίες στο λόγο και στην ομιλία δυσχεράνουμε τόσο τη θέση του παιδιού όσο και τη δική μας. Όσο μεγαλώνει αυξάνετε ραγδαία ο αριθμός νέων λέξεων που μαθαίνει, όταν μιλά λάθος μαθαίνει και τις νέες λέξεις λάθος με αποτέλεσμα η ομιλία του να γίνετε όλο και πιο ακατάληπτη.

Το ίδιο το παιδί αρχίζει να νιώθει αμήχανα όταν το ρωτούν ξανά και ξανά –Τι είπες? Δεν κατάλαβα. Πες μου πάλι.

• Όταν στο σχολείο ή στην παρεούλα του θα του πουν –Γιατί μιλάς έτσι?
• Όταν δε θα μπορεί να συμμετέχει στη συζήτηση που θα αναπτυχθεί μέσα στην τάξη, όταν η δασκάλα ρωτήσει –Πως περάστε το Σαββατοκύριακο παιδιά?
• Όταν χρειαστεί να πει τους κανόνες σε ένα παιχνίδι ή ένα τραγουδάκι ή το ποίημα του θα αρχίσει σιγά-σιγά να νιώθει ότι μειονεκτεί σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά και θα αποκοπεί από τις δραστηριότητες.
•  Στις μεγαλύτερες ηλικίες (δημοτικό) είναι πιθανό να πέσει θύμα bulling καθώς τα παιδιά είναι πολύ πιο σκληρά στους χαρακτηρισμούς τους.

Δίνοντας στο παιδί τη δυνατότητα να διορθώσει τις δυσκολίες του στον προφορικό λόγο του δίνουμε τη δυνατότητα να συμμετέχει ενεργά, να αλληλοεπιδρά, να νιώσει δύναμη και αυτοπεποίθηση για αυτό που είναι και για αυτά που κάνει.

Κάνουμε το παιδί δυνατότερο και ισχυρότερο στο να παλέψει πιο εύκολα και στις άλλες δυσκολίες που θα προκύψουν στα μαθητικά του χρόνια αλλά και στην ενήλικη ζωή του.

Καθυστερώντας την ένταξη σε ένα πρόγραμμα θεραπείας καθυστερούμε σημαντικά και στην απάλειψη του ίδιου του προβλήματος χάνοντας πολύτιμο χρόνο και σίγουρα πολλά περισσότερα χρήματα.

Ένα παιδί μικρότερης ηλικίας είναι πιο εύπλαστο και δεκτικό τόσο στο να διορθώσει την ομιλία του όσο και στο να διαβάσει περισσότερο. Έχει πολύ πιο ελεύθερο χρόνο σε σχέση με ένα παιδί 3^ης δημοτικού και σίγουρα μεγαλύτερη διάθεση. Οι ίδιοι οι γονείς μπορούν να εντάξουν το διάβασμα που χρειάζεται στην καθημερινότητα τους καθώς δεν υπάρχει τόσος φόρτος εργασίας από το σχολικό περιβάλλον.

Την επόμενη φορά που θα σκεφτείτε ότι θα του περάσει μεγαλώνοντας βάλτε τον εαυτό σας στη θέση του παιδιού σας. Θα θέλατε οι γονείς σας να σας άφηναν με μια δυσκολία μέχρι την απίθανη περίπτωση να σας περάσει μεγαλώνοντας?

Μην ξεχνάτε, εξαρτώνται αποκλειστικά από εσάς.

Βοηθήστε τα παιδιά σας, αφήστε έναν ειδικό να κρίνει.





ΠΗΓΗ:babyradio.gr

 

Αρθρωτική και φωνολογική διαταραχή.

Τι είναι αρθρωτική διαταραχή; όταν το "νερό" γίνεται "νελό"

Αρθρωτικές διαταραχές έχει ένα παιδί όταν δυσκολεύεται να παράγει σωστά έναν ήχο - φώνημα σε ηλικία που οι δυσκολίες αυτές θα έπρεπε να έχουν ξεπεραστεί, ήχοι δηλαδή που παράγονται λανθασμένα ή αντιστοιχούν σε μικρότερη ηλικία. Όταν ένα παιδί σε ηλικία τεσσάρων ετών δεν προφέρει φωνήματα όπως /τ/, /κ /, /χ/, /γ/, κ.α παρουσιάζει αρθρωτική διαταραχή όμως δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως αρθρωτική διαταραχή εάν δεν προφέρει το φώνημα /ρ/, διότι το φώνημα /ρ/ αναδύεται σε μεγαλύτερη ηλικία. Συχνά στις αρθρωτικές διαταραχές παρατηρούμε αντικαταστάσεις φωνημάτων όπως /νελό/ αντί για /νερό/, απαλοιφές ήχων /πότα/ αντί για /πόρτα/ ή και απλοποιήσεις /κούπα/ αντί /σκούπα/. Σε ηλικία έξι ετών ολοκληρώνεται η κατάκτηση όλων των φωνημάτων. Ενώ μετά τα έξι, οποιαδήποτε δυσκολία χαρακτηρίζεται ως διαταραχή της άρθρωσης και σίγουρα απαιτείται η βοήθεια λογοθεραπευτή.

Τι είναι φωνολογική διαταραχή;

Η φωνολογική διαταραχή είναι η δυσκολία στην αντίληψη, επεξεργασία και την οργάνωση των ήχων της ομιλίας. Έτσι, τα παιδιά παράγουν λανθασμένα τα φωνήματα με συνέπεια η ομιλία τους να είναι δυσκατάληπτη. Ένα παιδί με φωνολογικές διαταραχές μπορεί να παράγει μεμονωμένα έναν ήχο άλλα όχι όταν αυτός βρίσκεται μέσα σε μία λέξη. Η δυσκολία τους είναι να ξεχωρίσουν ήχους που μοιάζουν μεταξύ τους όπως "θ-δ", "σ-ζ", "φ-β". Συχνά παρατηρούμε αντικαταστάσεις φωνημάτων /φάλασσα/ αντί /θάλασσα/, μεταθέσεις φωνημάτων /βλιβίο / αντί /βιβλίο/, αναδιπλασιασμούς ήχων όπως /τιτι/ αντί /κουτί / και προσθέσεις όπως /τερενο/ αντί /τρένο/.

Ποια η διαφορά αρθρωτικών και φωνολογικών διαταραχών;

Λέμε πως το παιδί έχει αρθρωτική διαταραχή όταν δεν μπορεί να παράγει μεμονωμένα έναν ήχο, τον οποίο θα έπρεπε να εκφέρει σύμφωνα με την ηλικία του. Η αρθρωτική διαταραχή αφορά τον τρόπο και το τόπο άρθρωσης των φωνημάτων, δηλαδή το παιδί δεν γνωρίζει πως να τοποθετήσει σωστά τη γλώσσα, τα δόντια, τα χείλη για να δημιουργηθεί ο ήχος. Όταν παραδείγματος χάρη, ένα παιδί σε ηλικία πέντε ετών αντικαθιστά λέξεις με /σ/ σε /θ/ ή τις παραλείπει, όπως /θέλα/ αντί /σέλα/ ή /θάλαθα/ αντί για /θάλασσα/, τότε μιλάμε για αρθρωτική διαταραχή.

Ενώ η φωνολογική διαταραχή έχει να κάνει με την αντίληψη του ήχου. Το παιδί μπορεί να παράγει μεμονωμένα το φώνημα, όμως σε κάποιες λέξεις μπορεί να το μπερδέψει με κάποιο άλλο, δεν μπορεί δηλαδή να ξεχωρίσει δύο ήχους που μπορεί να μοιάζουν π.χ  θ- δ, φ- β, χ-γ.

Πότε το παιδί πρέπει να αρχίσει λογοθεραπεία αν αντιληφθούμε μία από τις παραπάνω διαταραχές;

Οι αρθρωτικές και φωνολογικές διαταραχές αντιμετωπίζονται με την βοήθεια λογοθεραπευτή και έχουμε πλήρη αποκατάσταση των δυσκολιών. Σημαντικό ρόλο παίζει όμως και το πότε θα ξεκινήσει ένα παιδί λογοθεραπεία, κάθε χρόνος είναι πολύτιμος.

Η ομιλία ενός 3χρονου παιδιού είναι καταληπτή κατά το 75%, αν αυτή παρουσιάζει δυσκολίες σίγουρα θα γίνει δυσκατάληπτη. Η πρόωρη αποκατάσταση των δυσκολιών θα βοηθήσει το παιδί στο να καλύψει τα τυχόν ελλείμματα και θα προλάβει στο να μη δημιουργηθούν νέες δυσκολίες. Έχει παρατηρηθεί πως τα παιδιά με αρθρωτικά ή φωνολογικά προβλήματα, αποκτούν περιορισμένο λεξιλόγιο, διότι "αποφεύγουν" τις λέξεις που τους δυσκολεύουν.

Τα φωνολογικά προβλήματα στην προσχολική ηλικία μπορεί να επηρεάζουν τη σχολική επίδοση και σχετίζονται με τις μαθησιακές δυσκολίες. Συνεπώς είναι πολύ σημαντικό όλες οι δυσκολίες να αντιμετωπιστούν πριν το παιδί πάει στην Α' Δημοτικού. Είναι συνηθισμένο τα προβλήματα του προφορικού λόγου να επηρεάσουν το γραπτό λόγο, ένα παιδί δηλαδή γράφει όπως μιλάει. Επομένως, αν δεν έχει διαχωρίσει τους ήχους /κ/ - /τ/ και αντί για /κύπελο/ λέει /τύπελο/ τότε μπορεί να το μεταφέρει λανθασμένα και στο γραπτό του.

 

Εξοικείωση με τη γραφή, πριν το δημοτικό

 

 

Οι παιδαγωγοί πείθονται ολοένα και περισσότερο, ότι η εκπαίδευση που λαμβάνει το παιδί από τους γονείς του κατά τη βρεφική ηλικία συνιστά παράγοντα αποφασιστικό για την εξέλιξη των νοητικών του ικανοτήτων και την κατάκτηση εννοιών που θα το βοηθήσουν να εργαστεί στη συνέχεια αποδοτικά, με την είσοδό στο σχολείο.

 

Από μελέτες που έχουν γίνει, καταδεικνύεται το γεγονός ότι η πιο ενεργητική περίοδος ανάπτυξης -σωματικής και νοητικής- του παιδιού, είναι το διάστημα από τη γέννηση μέχρι και την ηλικία των 4 χρόνων, οπότε και μπορούμε να λάβουμε σημαντικές πλέον ενδείξεις για τη νοημοσύνη του παιδιού. Εύλογο είναι λοιπόν, ότι τα ερεθίσματα που θα προσφέρουν οι γονείς στο παιδί τα πρώτα αυτά χρόνια της ζωής του – και κυρίως η μητέρα, που περνά συνήθως περισσότερο χρόνο με το παιδί - είναι αυτά που θα καθορίσουν την μετέπειτα συναισθηματική και νοητική εξέλιξή του και ακαδημαϊκή πρόοδο.

 

Ένα παιδί που έχει δεχθεί ποικιλία εμπειριών στο ξεκίνημα της ζωής του είναι λοιπόν ένα παιδί που αναμένουμε να εξελιχθεί ικανοποιητικά σε κάθε τομέα και να έχει καλή επίδοση στο σχολείο.

Αντίθετα, το παιδί της προσχολικής ηλικίας που δεν είναι σε θέση:

να διακρίνει τα διάφορα μεγέθη και σχήματα ή να συναρμολογήσει ένα παζλ, θα ενδέχεται να έχει αργότερα μεγάλη δυσκολία στην ανάγνωση και γραφή, καθώς και οι δύο συνιστούν δεξιότητες που προαπαιτούν την αναγνώριση λεπτών διαφορών ανάμεσα στα γράμματα, προκειμένου να σχηματιστούν συλλαβές, λέξεις και προτάσεις αργότερα.

 

Καλό θα ήταν ο γονιός να εξοικειώνει το παιδί με τα «σύνεργα» του γραπτού λόγου από πολύ νωρίς.

• Χρωματιστά μολύβια και χαρτί μπορούν να δοθούν στο παιδί ήδη από την ηλικία των 18 μηνών.
• Το φύλλο χαρτιού πρέπει να είναι αρκετά μεγάλο, ώστε να επιτρέπει την ελεύθερη κίνηση του χεριού.
• Μεγάλα πρέπει επίσης να είναι και τα πρώτα μολύβια, ώστε να μπορεί το παιδί να τα πιάνει με όλο του το χέρι.
• Αργότερα, καθώς θα εξελίσσεται ο συναρμονισμός των μυών, γύρω στα 4 χρόνια, μπορείτε να του δώσετε μικρότερα μολύβια, αφού θα είναι πλέον σε θέση να τα πιάνει με το δείχτη και τον αντίχειρα.
• Από τα 3 του χρόνια το παιδί είναι συνήθως έτοιμο να αναλάβει δραστηριότητες λεπτής κινητικότητας, όπως να περνάει χάντρες σε μια κλωστή, να κυλάει μπίλιες, ή να δουλεύει με πλαστελίνη. Τέτοιου τύπου δραστηριότητες ενισχύουν τους μύες κάθε δαχτύλου και αναπτύσσουν την χειροτεχνική επιδεξιότητα.

Οι προγραφικές ασκήσεις είναι επίσης αναγκαίες, για την εκμάθηση των γραμμάτων και των αριθμών. Σκοπός τους είναι να θεμελιώσουν και να εδραιώσουν στο παιδί την κατάκτηση της εικόνας του γράμματος αλλά και της αλληλουχίας των κινήσεων που απαιτούνται προκειμένου αυτή να αναπαραχθεί. Το παιδί, για να κατακτήσει πλήρως την κίνηση και την χειρονομία της γραφής, χρειάζεται να ισορροπήσει τις μυϊκές του δυνάμεις και να χειριστεί με ευλυγισία κάθε άρθρωση του χεριού. Η εκπαίδευση αυτή πρέπει να έχει ήδη αρχίσει πριν το παιδί πάρει μολύβι στο χέρι του. Με τον γραφισμό θα καταπιαστούμε αφού έχει προηγηθεί η εκπαίδευση αυτή.

Οι ασκήσεις μπορούν να γίνουν στον πίνακα ή σε ένα χαρτόνι κολλημένο στον τοίχο, με μαρκαδόρους, ξυλομπογιές, ή με κηρομπογιές. Ασκήσεις που ενδείκνυνται για το στάδιο αυτό είναι:

• Σχεδίαση οριζόντιων και κάθετων γραμμών
• Σχεδίαση ημικύκλιου, κύκλου, τετραγώνου. (Η φορά των σχεδίων είναι πάντα δεξιόστροφη)
• Σχεδίαση κυμάτων
• Σχεδίαση ελατηρίων
• Σχεδίαση κορυφών
• Σχεδίαση σπιτιού, με σχηματισμό αρχικά ενός τετραγώνου και έπειτα μιας κορυφής
• Σχεδίαση τριγώνου

Από τα 5 τους χρόνια, τα παιδιά θα πρέπει να αρχίσουν να εκτελούν τις ασκήσεις σε φύλλο χαρτιού πάνω στο τραπέζι. Συχνά, ειδικά τις πρώτες φορές, το πιάσιμο του μολυβιού είναι αρκετά χαλαρό. Για να το βελτιώσουν, τα παιδιά πρέπει να αποκτήσουν αρκετή μυϊκή δύναμη και ευλυγισία των αρθρώσεων. Οι παραπάνω ασκήσεις βοηθούν και σ’ αυτό. Επιπλέον, μπορείτε να προσθέσετε ασκήσεις:

• όπου το παιδί οφείλει να χαράξει ένα δρόμο ανάμεσα σε δυο παράλληλες γραμμές.
• με τυπωμένα σχέδια, όπου το παιδί ακολουθεί (πατώντας απλώς από πάνω με το μολύβι) τις γραμμές του σχεδίου, χωρίς να σηκώνει από το χαρτί το μολύβι του.
• το παιδί  να ενώσει τελείες, προκειμένου να αναπαραστήσει ένα συγκεκριμένο πρότυπο που του δίνεται.